Nguyễn Văn Đức
Người trồng cacao tại Bà Rịa

Trang trại anh Đức nằm giữa những ngọn đồi thoai thoải của tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu. Đất ở đây có màu đỏ và thời tiết hanh khô. Anh Đức chào đón chúng tôi bằng cách ra hiệu một cách thân thiện cho chúng tôi tiến tới bộ bàn ghế với chiếc băng ghế dài. Vợ anh và đứa cháu ngồi trên giường phía sau trong lúc anh đang bận rộn bày cam, ấm trà hoa khô và một loại trái cây có màu hổ phách trông rất lạ mắt. Anh đặt chai rượu cacao tự chế của mình (có màu đen và đặc như mật ong kiều mạch) lên bàn với một tiếng thịch rất đã tai, rồi tới một mẻ bột cacao đông lạnh mà anh tự làm tại nhà. Phía kia dãy bàn là phần trang trại với những hàng cây cacao thẳng tắp là nơi cho ra đời một trong những thanh sô cô la có hương vị thú vị nhất của Marou : đậm vị tươi mới và thoang thoảng hương cam.

QUÊ ANH Ở ĐÂU?

Tôi sinh ra ở Tiền Giang và có 8 anh chị em.

Bố tôi là nông dân trồng lúa. Những người tôi quen đều biết trồng lúa; tôi học học kỹ thuật cấy lúa nhờ sự chỉ bảo của các cô chú trong xóm.

KỶ NIỆM ĐẦU TIÊN VỀ SÔ CÔ LA CỦA ANH LÀ GÌ?

Bố tôi làm công việc bốc vác tại cảng Sài Gòn. Khi các chuyến tàu hàng từ Mỹ cập cảng, bố tranh thủ kiếm mấy thanh mang về cho chúng tôi. Mấy thứ đồ ngọt đớ thường không bao giờ được bày bán đại trà. Tôi vẫn nhớ hồi 5 tuổi được thưởng thức những thanh sô cô la sữa ngon tuyệt từ Mỹ.

VÌ SAO ANH LẠI QUYẾT ĐỊNH Ở LẠI TỈNH BÀ RỊA?

Tôi gia nhập quân đội miền Nam vào năm 1968 và dành bảy năm đóng quân tại Gò Công. Tôi dành thời gian đi chùa và ăn chay thường xuyên. Vào năm 1975, tôi quyết định ăn chay trường từ đó để mừng đất nước thống nhất.

Rồi tôi nghe nói về một dự án tái định cư tại Tây Nguyên hồi đó. Năm 1983, chúng tôi lên đó và bắt đầu trồng ngô và đậu trong 5 năm tiếp theo. Các loại cây trồng này chủ yếu sống theo mùa nên không mang lại nhiều lợi nhuận lắm.

Anh trai tôi quen một nhà sư có kinh nghiệm trồng cây cà phê giống tốt và khoai lang ngay tại Bà Rịa. Tôi và vợ quyết định học theo ông ấy, mua lại trang trại rộng 1.8 héc ta này, lúc đó tại đây mới chỉ trồng hạt điều và khoai mì mà thôi.

Theo lời khuyên của nhà sư đó, chúng tôi dành một ít đất để trồng cà phê. Ba đứa con của tôi đều đang đi học, cho nên mọi thứ thật sự rất khó khăn.

ANH LẬP TRANG TRẠI CACAO NHƯ THẾ NÀO?

Năm 1999, Đại học Nông Lâm khởi động một chương trình kéo dài hai năm để đào tạo nông dân trồng cacao. Các nhà tổ chức chương trình dường như rất tỉ mỉ trong việc đánh giá đất đai và trang trại của chúng tôi để hội đủ điều kiện. Ý tưởng của họ là trồng xen canh cacao với những cây khác. Các cây con mọc tốt trong bóng râm, nhưng khi trưởng thành, chúng cho ra quả chất lượng kém. Không ai biết cách chăm sóc chúng và hầu hết nông dân đành phải chặt bỏ cây cacao của họ.

Cây cacao là giống cây đòi hỏi rất nhiều sự chú ý và kiên nhẫn; và rất khó để khuyến khích và tạo động lực để người nông dân gắn bó lâu dài với cacao.

Một nông trại cacao trung bình có thể cho ra khoảng 2,5 tấn/ha – đó là nếu bạn biết mình đang làm gì. So với cà phê, như vậy là tốt, nhưng ít hơn nhiều so với hạt tiêu hoặc bưởi.

Cacao cho ra trái đạt khoảng giá trị 100 triệu đồng vào cuối năm. Với hạt tiêu, bạn có thể kiếm được gấp bốn lần. Và một số người đã kiếm được gấp hàng trăm lần số tiền đó khi trồng bưởi.

*Vào lúc này vợ anh Đức đang ở trên giường phía sau căn phòng ru đứa cháu hết sức đáng yêu ngủ: “Chúng tôi già rồi”, cô nói.
“Thay đổi cây trồng vào thời điểm này với chúng tôi sẽ mất rất nhiều thời gian và công sức mà chúng tôi không biết kết quả sẽ như thế nào.”

VẬY ĐÓ CÓ PHẢI LÀ LÝ DO MÀ ANH KIÊN TRÌ VỚI LOẠI CÂY TRỒNG NÀY? BỞI VÌ ANH ĐÃ QUÁ LỚN TUỔI KHÔNG ĐỦ KHẢ NĂNG THỬ CÁI MỚI?

Tôi thích cacao vì bạn có thể sử dụng tất cả bộ phận của cây. Thành quả lao động của bạn rất đặc biệt. Bạn không lãng phí thứ gì cả. Tôi có thể làm rượu từ nước ép (vừa nói anh vừa rót đầy một chén mời chúng tôi), làm sô cô la từ hạt và ủ phân bón từ vỏ trái.

Mỗi buổi sáng, tôi bắt đầu ngày mới bằng ly sữa khuấy bột cacao rang ở nhà. Tôi còn chẳng cần phải uống cà phê cho tỉnh nữa.

Chúng tôi tập trung trồng cacao sau khi Sở Phát triển Nông thôn tham gia một dự án có tên gọi Liên minh thành công có sứ mệnh tập hợp 80-100 hợp tác xã trồng cacao trên khắp miền Nam Việt Nam. Tôi đứng đầu hai hợp tác xác trồng cacao với 40 hộ nông dân mỗi hợp tác xã. Tính tới hôm nay chắc chỉ còn khoảng 2-3 hộ vẫn còn kiên trì đi cùng hợp tác xã.

Mọi thứ cũng không suôn sẻ cho chúng tôi ngay từ ban đầu. Nhưng chúng tôi cảm thấy ít nhất chúng tôi đã có kinh nghiệm. Sau một thời gian, chúng tôi phát hiện ra rằng mặc dù cây trồng không cho ra nhiều sản lượng, giá cacao vẫn tiếp tục tăng. Vì vậy, chúng tôi đã nhận thấy tính bền vững ở đó.

Cao su từng được gọi là “vàng trắng” nhưng bây giờ giá mua vào biến động rất nhiều, nên hầu không có tính bảo đảm trong đó.

Bây giờ, tôi đã lớn tuổi rồi. Tôi không đủ sức lực hay tiền bạc để bắt đầu lại.

Trong một thời gian, tôi đã bán cacao của mình cho Cargill với giá thị trường quốc tế.

Rồi một ngày nọ, chàng trai chưa vợ trông rất giống tổng thống Kennedy này [Vincent] dắt theo chú chó cùng cái anh có bộ râu kia [Sam] xuất hiện. Họ trả giá tốt nhất cho cacao của tôi, nhưng họ rất kén chọn trong việc lựa hạt.

Chúng tôi thấy họ vừa rất dễ chịu lại vừa khó tính.

VẤN ĐỀ LỚN NHẤT KHI TRỒNG CACAO VỚI ANH LÀ GÌ?

Là mấy con sóc đó! Khi trồng hoa quả thì chúng ăn hết chôm chôm của tôi, còn khi trồng cacao thì chúng ăn mất 30% số trái.

Tôi đã cố gắng sử dụng bẫy, nhưng chúng rất thông minh. Chỉ có cách duy nhất là dùng súng hơi hạ chúng, tôi để các con trai tôi làm, còn tôi thì không nỡ.

[CHÚNG TÔI CHO ANH THỬ MIẾNG SÔ CÔ LA ANH TỰ LÀM] ANH CÓ BIẾT VÌ SAO CACAO CỦA ANH LẠI ĐẬM VỊ NHƯ THẾ KHÔNG?

Tôi nghĩ rằng nó có vị ngon hơn nhiều so với sô cô la sữa. Tôi đoán hương vị đến từ đất và men tự nhiên trên trang trại.

VẬY ANH NGHĨ LÀ MEN VÀ ĐẤT TẠO NÊN HƯƠNG VỊ NÀY?

Ví dụ như là mọi người đều thích rượu gạo được ủ ở tỉnh Bình Định, ai cũng nói rượu đó là số 1 Việt Nam. Nhưng vị rượu sẽ rất khác do dù bạn sử dụng cùng một loại men, cùng loại nước hay cùng một giống gạo. Biến số duy nhất là nơi ủ rượu thôi.

ĐIỀU GÌ SẼ XẢY RA NẾU ANH QUÁ GIÀ KHÔNG THỂ LÀM NÔNG ĐƯỢC NỮA?

Có lần chúng tôi bị ốm, và con út của tôi đã quyết định nghỉ học đại học để về trang trại chăm sóc chúng tôi.

Nó sẽ tiếp tục sự nghiệp của tôi tại đây. Hiện tại nó chưa làm được nhiều, chẳng hạn như ủ rượu cacao hay chăm sóc cây bệnh. Nhưng tất cả rồi sẽ ổn.